منابع ترکیبات معطر
گیاهی
زمان زیادی است که گیاهان به عنوان منابع اسانس و ترکیبات معطر استفاده میشوند. این مواد معطر معمولاً به عنوان یک فرایند ثانویه در گیاهان جهت محافظت آنها در برابر گیاهخواران، امراض و جذب حشرات گرده افشان تولید میشود. گیاهان بزرگترین منبع در تأمین مواد معطر در صنعت عطرسازی میباشند. منابع این ترکیبات از قسمتهای مختلف گیاه میتواند باشد. یک گیاه بیش از یک ماده معطر میتواند داشته باشد، برای مثال دانه گشنیز نسبت به ساقه و برگ آن بوی کاملاً متفاوتی دارد. برگهای نارنج، شکوفههای آن، و پوست میوه اش به ترتیب منابعی برای پتیتگرین(petitgrain)، اسانس بهار نارنج(neroli)، و روغن نارنج (orange oils) میباشند.
- پوست: پوستههایی که بطور معمول استفاده میشوند شامل دارچین و درخت گنه گنه عطری میباشند. روغن معطر پوسته ریشه گیاه ساسافراس(Sassafras) به منظور استفاده از ماده اصلی آن سافرول (safrole) که برای ساخت مواد معطر مصنوعی دیگر استفاده میشود، بطور مستقیم یا خالص شده استفاده میگردد.
- گل و شکوفه: بدون شک یکی از بزرگترین منابع عطرسازی میباشد، که شامل گلهای واریتههای مختلفی از رز و یاس، گل مریم، نرگس، شمعدانیعطری، اُسمانتوس(osmanthus)، پلومریا، میموزا (mimosa)، پیچ امین الدوله، گل یخ، کاسی (Cassie) از درخت آکاسیا فارنسیانا (Acacia farnesiana) و امبرِت (ambrette)به همراه شکوفههای مرکبات و درخت یلانگ-یلانگ (ylang-ylang) میشود. غنچههای بازنشده میخک صدپر نیز هر چند به عنوان گل در نظر گرفته نمیشوند اما استفاده میگردند. ارکیدهها بطور تجاری در عطرسازی استفاده نمیشوند به غیر از وانیل که به عنوان یک ارکیده بعد از گرده افشانی و تشکیل کیسه بذر آن در عطرسازی استفاده میشود.
- میوهها: میوههای تازهای مثل سیب، توت فرنگی و گیلاس بعد از استخراج متأسفانه بوی مورد انتظار را ندارند. اگر این بوها در عطری وجود داشته باشد ناشی از ترکیبات مصنوعی میباشد. میوههای لیتسه آ (litsea cubeba)، وانیل و اُرِس (juniper berry) از استثناها میباشند. بیشتر میوههایی که بطور معمول استفاده میشوند مانند مرکباتی نظیر پرتقال، نارنج، لیمو ترش و لیمو شیرین، ترکیبات معطرشان از پوست آنها استخراج میگردد. اگر چه پوست گریپ فروت هنوز برای مواد معطرش استفاده میشود، اما از آنجاییکه مواد طبیعی آن دارای ماده سولفور بوده و بوی بدی ایجاد میکنند، بیشتر ترکیبات معطر با بوی گریپ فروت در بازار بطور مصنوعی ساخته میشوند.
- برگ و جوانه: برگهایی که بطور معمول در صنعت عطر استفاده میشوند شامل برگ اسطوخودوس، نعناع هندی (Patchouli)، مریم گلی، بنفشه،رزماری و برگهای مرکبات میشود. گاهی اوقات برگها به علت اضافه کردن نُتهای «سبز» به عطرها ارزش پیدا میکنند، برگهایی مانند گوجه فرنگی و کاه از این جمله هستند.
- ریشه، ریزوم و پیاز: قسمتهای زیر زمینی گیاهانی که بهطور معمول در صنعت عطرسازی استفاده میشوند شامل ریزومهای زنبق، ریشههای خس خس (vetiver، در هند به آن خوس گفته میشود) و ریزومهای مختلف از خانواده زنجبیل میباشند.
- بذر: بذر هویج، لوبیای تونکا (Tonka bean)، گشنیز، زیره، لوبیای کاکائو، جوز هندی، هل سبز و انیسون از منابع معمول در عطرسازی میباشند.
- چوب درختان: استفاده از روغن و عصاره چوب بعضی از درختان، از آنجاییکه تأمینکننده نُت پایه در صنعت عطرسازی میباشند، غیرقابل چشم پوشی هستند. درختانی که چوبشان در این صنعت استفاده میشوند شامل عود هندی (agarwood)، صندل (sandalwood)، رُزوود (rosewood)، توس یا غان، سرو، اُرِس و کاج میباشند.
- رزین (صمغ): صمغها از دیرباز در صنعت عطر و عودسازی با ارزش بودهاند. رزینهای معطر و ضدعفونیکننده و عطرهای شامل رزینها در بسیاری از فرهنگها به عنوان دارو در درمان بیماریهای بیشماری بکار میرفتهاست. صمغهایی که بیشتر در عطرسازی استفاده میشوند شامل رزین لابدانوم (Labdanum)، باریجه، بوته کندر، مرّ، بلسان پرویی (Peru Balsam)، صمغ بنزوئین(Benzoin resin)، بلسان (درخت گل حنا) میباشند. صمغ کاج و نراد منابع ترپنها هستند، مادهای که در تولید مصنوعی بسیاری از مواد معطر دیگر به کار میروند. کهربا و کوپال که در عطرسازی استفاده میشوند فسیل تراوشات صمغهای مخروطیان میباشند.
منابع جانوری
- سیویت آفریقایی: همچنین به مشک سیویت معروف است، که از کیسه معطر این جانور به دست میآید.
- هایر رِیسیوم: به سنگ آفریقایی معروف است، که از فضولات سنگ شدهٔ خرگوش کوهی صخره به دست میآید
- مشک آهو: در اصل از کیسه مشک آهوی آسیایی گرفته میشود، امروزه این نوع مشک با نوع مصنوعی آن که به مشک سفید معروف است جایگزین گردیدهاست.
- کاستوریوم: از بدن سگ آبی آمریکای شمالی گرفته میشود.
- عنبر سائل: تکهای از ترکیبات چربی اکسید شده، که از بدن نهنگ عنبر گرفته میشود. از آنجایی که برداشت عنبر سائل از بدن نهنگ عنبر بدون هیچ گونه آسیبی به بدن جانور انجام میشود، از معدود عوامل معطر حیوانی است که دربارهٔ آن بحثهای جانبی کمی وجود دارد.
- شانه عسل: که از کندوی زنبور عسل بدست میآید. موم عسل و خود عسل هردو از طریق حلالها میتوانند استخراج شوند و ابسولوت (absolute) بوجود آورند. موم عسل در اتانول حل شده و اتانول تبخیر میشود تا ابسولوت موم عسل بدست آید.
دیگر منابع طبیعی
- گلسنگ: گلسنگهای متعارف مورد استفاده شامل اوکمُس (oakmoss) و تریمُس (treemoss) میباشند.
- جلبک دریایی: تقطیر شده آنها گاهی به عنوان روغن اسانس در عطرسازی استفاده میشود. جلبکهایی از نوع Fucus vesiculosus که بطور عامه به آن bladder wrack گفته میشود بدین منظور استفاده میگردند. اسانس جلبکهای به علت هزینههای زیاد تولید و قدرت بویایی کمترشان بندرت استفاده میشوند، در عوض جانشینان مصنوعی آنها بیشتر در بازار کاربرد دارند.
منابع مصنوعی
خیلی از عطرهای مدرن شامل مواد معطر مصنوعی میباشند. در فرایندهای مصنوعی رایحههایی بوجود میآیند که در طبیعت یافت نمیشوند. برای مثال کالون (calone) که یک ترکیب مصنوعی میباشد، بوی اُزونی، تازه و براقی دارد و بهطور گستردهای در عطرهای جدید استفاده میشود. گاهی مواد مصنوعی جانشین مواد طبیعی ای میشوند که به سختی از طبیعت بدست میآیند. بطور مثال کومارین و لینالول دو ماده طبیعی هستند که بسیار ارزانتر از سنتز ترپن نیز بدست میآیند. بوی ارکیده (اسید سالیسیلیک) معمولاً بطور مستقیم از خود گیاه گرفته نمیشود بلکه بطور مصنوعی طوری ساخته میشود تا مطابق بوی ارکیدههای مختلف باشد.
یکی از گروههایی که بطور گستردهای از روشهای مصنوعی ساخته میشود مشک سفید میباشد. این مواد در همه اشکال عطرهای تجاری به عنوان پس زمینه خنثی در نت میانی بکار میرود. این مشکها به مقدار زیادی در پودرهای رختشویی اضافه میگردند تا یک بوی تمیزی را تا زمان زیادی در لباسهای شسته شده ایجاد کند.
بیشتر مواد معطر مصنوعی در دنیا توسط تعداد معدودی از شرکتها تولید میشوند مانند:
- آی اف اف ((International Flavors and Fragrances (IFF)
- جیودان(Givaudan)
- فیرمنیخ(Firmenich)
- تاکاساگو(Takasago)
- سیمرایز(Symrise)
هر یک از این شرکتها سالانه تعدادی از روشهای منحصر بفرد تولید خود را در ساخت مواد معطر مصنوعی ثبت اختراع مینمایند.
خصوصیات
مواد طبیعی و مصنوعی بخاطر داشتن خصوصیات بویایی متفاوتشان در عطرسازی استفاده میشوند
مواد طبیعی | مواد مصنوعی | |
---|---|---|
پراکنش | کیفیت مواد اولیه با توجه به زمان و مکان درو و همچنین چگونگی استخراج محصولات از مواد خام با هم فرق میکنند. تولید محصولاتی با کیفیت بویایی ثابت و یکسان در طول سالهای درو و تولید بسیار مشکل میباشد. از اینرو، عطرساز مجبور است تا به منظور تأمین کیفیت عطر، پراکندگی طبیعی مواد افزودنی را بطور دستی یکسان سازد. بعلاوه، عرضهکنندگان بی پروا ممکن است با تغییر منابع مواد خام واقعی در آن (مانند اضافه کردن یاس هندی به یاس گرس (Grasse)) یا با تغییر در مواد (مانند اضافه کردن لینالول بهرُزوود) به منظور سودآوری بیشتر تقلب نمایند. | کیفیتشان بسیار ثابت تر از مواد معطر طبیعی میباشد. اگرچه، تفاوت در تولیدات ارگانیک ممکن است باعث وجود تغییرات جزیی در درصد ناخالصیهای باقیمانده شود. اگر بوی این ناخالصیها با درصدهای پایین قابل تشخیص باشد، آنگاه تفاوت بوهای مواد معطر مصنوعی یکسان، زیاد خواهد بود. |
اجزاء سازنده | هزاران ترکیب شیمیایی در آنها وجود دارد و پتانسیل بالایی برای ایجاد حساسیت دارند. | بسته به خلوص آنها، شامل یک ترکیب شیمیایی میشوند. گاهی ترکیب دست سانی از ساختارهای همپار هستند |
یکسانی بو | بسته به شیوه استخراج مواد معطر، شباهت بویایی کمی با مواد اصلی خود دارند. | اگر ترکیبات مشابه باشند کاملاً شبیه بوی طبیعی هستند. ترکیباتی با بوهای جدید، در طبیعت یافت نمیشوند و بوی منحصر بفردی دارند. |
پیچیدگی بو | رایحههایی با نتهای عمیق و پیچیده دارند. ملایم، با اختلاف بوهای مختصر. | رایحههایی با نتهای خالص و مشخص. |
قیمت | عطرهایی که قسمت بیشتری از آنها از ترکیب مواد طبیعی بوجود آمده باشند بسیار گرانتر میباشند. مقدار نیروی کار و سختی استخراج مناسب هر ماده اولیه و کنترل کیفی آن قیمت را تعیین میکند. | عطرهایی که از مواد مصنوعی بطور وسیعی در آنها استفاده شده با قیمتهای مناسب تر در دسترس میباشند. مواد مصنوعی الزاماً ارزانتر از مواد طبیعی نیستند، چرا که به دلایل مختلفی همچون پیچیدگی روش تولید یا مراحل استخراج، هزینه تولید آنها میتواند گرانتر تمام شود. اگرچه، بعلت پایین بودن مرز حس شوندگی بویایی آنها، برای تولید عطر نیاز نیست مقدار زیادی از آن استفاده گردد |